قطب جنوب (قاره جنوبگان) یکی از نواحی نادری در سطح کره زمین است که مسایل مربوط به آن (بویژه مسایل حقوقی آن) به دلایل گوناگون از جمله وضعیت جغرافیایی و طبیعی آن به عنوان منطقه ای دور افتاده، چندان در دهه های گذشته در مجامع بین المللی مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. به هر حال تحولات و توسعه های صورت گرفته در جامعه بین المللی در دهه های اخیر نشان داده است که شاید دیگر نتوان ناحیه ای را بر روی سطح کره زمین پیدا کرد که کشورهای جهان نسبت به آن بی تفاوت باشند. ویژگیهای منحصر به فرد موجود در قطب جنوب نیز باعث شده است که این منطقه جایگاه ویژه ای را در نزد کشورهای جهان، بویژه کشورهای در حال توسعه به دست آورد. در این راستا بررسی مسایل حقوقی مربوط به قطب جنوب و نقد و بررسی نظام حقوقی موجود در آن از نکات اساسی مطرح در خصوص قطب جنوب است. در یکی دو قرن اخیر، حضور کاشفان برخی از کشورها در قطب جنوب و یا دلایلی همچون مجاورت به عنوان توجیهاتی برای طرح ادعاهای دولتهای معدودی نسبت به سرزمینهای قاره جنوبگان مورد استفاده واقع شده است. وضعیت منحصر به فرد قطب جنوب به گونه ای است که می تواند این منطقه را در دسته نواحی همچون بستر و زیر بستر دریاهای آزاد و فضای ماورای جو قرار دهد که به دلیل ویژگیهایش از سوی جامعه جهانی به عنوان مناطق تابع نظام حقوقی میراث مشترک بشریت به رسمیت شناخته شده است. بر این اساس این مقاله به نقد و بررسی وضعیت قطب جنوب و نظام حقوقی آن پرداخته و با تاکید بر ویژگیهای قطب جنوب آن را دارای این پتانسیل می داند که از سوی جامعه جهانی به عنوان منطقه میراث مشترک بشریت شناخته شده و تابع نظام حقوقی ناشی از آن و یا برداشت تعدیل شده ای از آن قرار گیرد، به گونه ای که هم منافع دولتهای مدعی و هم جامعه جهانی در قطب جنوب تامین و تضمین گردند.

لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.

قاره قطب جنوب به دلیل اهمیت آن در تأثیر بر روی اقلیم زمین، منابع بالقوه عظیم و موقعیت منحصر به فرد و محیط زیست بکر آن، در دهه های اخیر به کانون توجه جهانیان تبدیل شده است. از این رو همه کشورها به دنبال عزیمت به این منطقه هستند تا از مزیت های بی شمار آن بی بهره نمانند. معاهده جنوبگان در سال 1959 به تصویب اعضا رسید. در سال 2014 عضویت ایران در کمیته علمی تحقیقات جنوبگان به تصویب اعضا رسید و پس از آن ایران به صورت رسمی برنامه خود را برای ایجاد یک ایستگاه دائمی در جنوبگان اعلام نمود. تجربه بسیاری از کشورهای حاضر در قاره قطب جنوب نشان می دهد که نیروی دریایی آن ها نقش بسیار مهمی در اعزام و استقرار در این منطقه داشته است و حتی در برخی از این کشورها همچنان نیروی دریایی متولی اداره امورات جنوبگان آن هاست.در همین راستا پژوهش حاضر با هدف تبیین الزامات اولیه و اولویت های اعزام ناوگروه نداجا به قاره قطب جنوب انجام گردید. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی - توسعه ای و از منظر نوع و روش جمع آوری داده ها از نوع تحقیقات کیفی می باشد. جامعه آماری پژوهش کلیه اسناد، مدارک، مقالات و کتب معتبر در حوزه موضوع تحقیق می باشد. با استفاده از روش نمونه گیری دردسترس تلاش شد تا کلیه اسناد، مدارک و مقالاتی که امکان دسترسی به آن ها وجود دارد به صورت تمام شمار مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.نتایج حاکی از آن است که الزامات اولیه اعزام ناوگروه نداجا به قطب جنوب در چهار طبقه اصلی دانش حقوقی جنوبگان، تجهیزات و امکانات، آموزش و دیپلماسی و تأمین بودجه قرار می گیرد. یافته ها نشان می دهد مؤلفه آموزش خود شامل چهار عامل ایجاد کمیته آموزش تخصصی، آگاهی بخشی عمومی، تربیت نیروی انسانی متخصص و مطالعه در خصوص تولید انرژی پاک می باشد که نشان از اهمیت امر آموزش در این مأموریت راهبردی دارد.

هدف: حضور ایران در جنوبگان از ابعاد علمی، راهبردی، سیاسی و اقتصادی اهمیت داشته اما بدلیل عدم شفافیت ارزش های حاصل شده، بطور جدی دنبال نشده است. بعلاوه امکان استفاده از تمامی پتانسیل های قاره جنوبگان برای ایران در ابتدای امر وجود ندارد و نیاز است اهمیت و اولویت این ارزش ها مشخص گردد. همچنین بررسی ادبیات نشان می دهد این موضوع بسیار کم مورد توجه محققین قرار گرفته است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و اولویت­بندی ارزش های حاصل شده از حضور ایران و تاسیس پایگاه در قطب جنوب انجام گرفت.روش: پژوهش حاضر کاربردی و ازنظر گرد­آوری داده­ها، میدانی است. ازنظر نوع داده­ها و روش­حل از نوع کمّی و در حوزه تصمیم­گیری چندشاخصه قرار دارد. جهت تعیین اهمیت ارزش های مورد نظر از روش بهترین-بدترین فازی استفاده شد. مقایسات زوجی توسط 15نفر از اساتید و صاحبنظران حوزه جنوبگان انجام گرفت.یافته ها: براساس نتایج ارزش های مصرفی غیرمستقیم، ارزش های مصرفی مستقیم غیراستحصالی و ارزش های مصرفی مستقیم استحصالی به ترتیب مهمترین ارزش های حاصل از حضور ایران در جنوبگان می باشند.نتیجه گیری: طبق نتایج درحال حاضر انجام تحقیقات علمی، پایش ماهواره ها و حضور نظامی بیشترین ارزش را برای ایران دارد چراکه با ایجاد پایگاه دائمی در این منطقه عمق استراتژیک ایران بیشتر شده و تردد مکرر میان قطب جنوب و سواحل ایران، حضور بیشتر ایران در اقیانوس های مهم را درپی دارد که بر تجارت کالا، انرژی و امنیت تجاری جهان تاثیر مثبت دارد. مجموعه این عوامل ایران را از قدرت منطقه ای به قدرت بین المللی تبدیل می کند. لذا باید برنامه ریزی های لازم جهت حضور ایران در جنوبگان هرچه سریع تر انجام گیرد.

هدف: حضور روزافزون کشتی‏ها و حوادث کشتیرانی، مهم‏ترین منشأ تهدیدها و آلودگی‏های زیست‏بوم دریایی جنوبگان به شمار می‏آید. این نوشتار، در پی ارزیابی کارآمدی، بازدارندگی و جامعیت حقوق محیط‏زیست دریایی جنوبگان ناظر بر کشتی‏ها است. ‏روش: این پژوهش، با استفاده از روش کیفی روندپژوهی انجام شده است. روندها زنجیره مستمری از رویدادها به‏ویژه رویدادهای جریان‎سازی هستند که وضعیت کنونی را مشخص کرده و از موقعیت‏های محتمل آینده خبر می‏دهند. منابع مورد استفاده این پژوهش بنا به ماهیت کیفی آن، از نوع اسنادی و کتابخانه‏ای است. داده‏های مورد نیاز از اسناد دست اول حقوقی، کتاب‏ها، مقاله‏های معتبر و تارنماهای مرتبط با موضوع گردآوری شده‏اند.یافته‏ها: پژوهش نشان داد که تهدیدآفرینی زیست‏محیطی کشتی‏ها به ویژه با ظهور تهدیدهای نوپدید در سال‏های پیش‏رو به دلایلی چون تغییر اقلیم، گرم شدن زمین و ذوب شدن تدریجی یخ‏های قطبی از یک‏سو و افزایش رقابت‏های ژئواسترتژیکی قدرت‏های بزرگ در جنوبگان از سوی دیگر، افزایش یابد. از این‏رو، به منظور حفاظت پایدار از محیط‏زیست دریایی جنوبگان، باید کشتیرانی سبز و استفاده از کشتی‏های سازگار با محیط زیست در دستور نهادهای مرتبط قرار گیرد.نتایج: نظام حقوقی چندسطحی و سخت‏گیرانه محیط‏زیست دریایی جنوبگان، با داشتن شرایط سازواری و هم‏تکمیلی با حقوق بین‏الملل زیست‏محیطی از کارآمدی و بازدارندگی مطلوب و مناسبی در حفاظت از زیست‏بوم دریایی جنوبگان برخوردار است، اما به دلیل مسلم پنداشتن ممنوعیت فعالیت‏های نظامی در این منطقه، حداقل تا زمان بازنگری پیمان جنوبگان در سال 2048 و در نتیجه مسکوت گذاشتن رابطه کشتی‏های جنگی و محیط‏زیست دریایی جنوبگان به لحاظ جامعیت، ناکافی به نظر می‏رسد.

پیشینه و اهداف: جنوبگان، پنجمین قاره روی کره زمین، سرزمین پهناوری در نزدیکی قطب جنوب است که مانند قلبی تپنده در آهنگ زندگی کره زمین در جهت شکل گیری و کنترل سیستم های جوی-اقیانوسی و تعادل گرمایی آن نقش آفرینی می کند. همچنین این قاره از جنبه های گوناگون علمی، سیاسی و اقتصادی اهمیت ویژه ای دارد که روز به روز بیشتر مورد توجه کشورهای مختلف قرار می گیرد. پدیده های حدی جوی و اقیانوسی این منطقه تاثیر زیادی در کنترل آب و هوایی کره زمین دارند. یکی از این پدیده های قابل توجه، چرخندهای میان مقیاس قطبی است. این چرخندها در شرایط ویژه ای تبدیل به کم فشارهای قطبی می گردند که شرایط مدل سازی و پیش بینی را سخت تر می کنند. در این تحقیق با استفاده از داده های ماهواره ای اسکترومتری و داده های پس پردازش شده ضمن بررسی آنومالی باد در بازه زمانی 2000-2020، مناطق مستعد شکل گیری چرخندهای میان مقیاس مورد بررسی قرار گرفت و معیارهای شکل گیری کم فشارهای قطبی ارائه گردید. روش ها: منطقه جنوبگان نقش ویژه ای در کنترل دمایی و تعیین اقلیم کره زمین دارد. به دلیل شرایط جغرافیایی جنوبگان، کم فشارهای مختلفی در این منطقه شکل می گیرند و نه تنها بر اقلیم آن منطقه تاثیر می گذارند بلکه در اقلیم کره زمین نقش آفرینی می کنند. چرخندهای میان مقیاس با قطر کمتر از 2000 کیلومتر و سرعت باد سطحی بالاتر از 14 متر برثانیه حاصل از جبهه های اصلی در قطب ها به عنوان کم فشارهای قطبی دسته بندی می گردند. برای بررسی این موضوع از داده های باد سطحی مرکز ملی تحقیقات جو NCEP/NCAR با دقت مکانی 25/0 استفاده گردید. سپس با استفاده از روش آماری چند متغیره توابع متعامد تجربی، آنومالی باد سطحی منطقه مورد مطالعه استخراج شد. در ادامه، ضمن مطالعه روش های مختلف شناسایی کم فشارهای قطبی، با استفاده از باد سطحی اسکترومتری ماهواره ای، دمای سطحی، دمای 500 هکتوپاسگال و عمر پایداری کم فشار حاصل مجموعه داده های پس پردازش ERA5، چرخندهای میان مقیاس و کم فشارهای منطقه مورد مطالعه، بررسی شد. برای مسیریابی کم فشار قطبی از الگوریتم چرخندیابی و ردیابی تمام ویژگی های چرخندهای میان مقیاس استفاده شد. یافته ها: ررسی آنومالی بادسطحی با استفاده از توابع متعامد تجربی نشان می دهد، مولفه اول آن بیانگر حدود 51% از کل واریانس باد سطحی است. این مولفه الگوی آنومالی قوی تری را در فصول زمستان نسبت به تابستان دارد (نتایج در این مقاله آورده نشده است) و این مولفه نشاندهنده الگوی باد غالب منطقه است و واریانس شدید در سمت غرب جنوبگان مشاهده می شود. همچنین این مولفه نشان می دهد در بخش خشکی منطقه آنومالی باد بیشتر از بخش اقیانوسی است این می تواند به دلیل ساختار حوضه جنوبگان اتفاق بیافتد. بر این اساس در بخش اقیانوسی منطقه مورد مطالعه، بر روی دریای آموندسن که در امتداد اقیانوس آرام جنوبی در غرب جنوبگان قرار دارد، آنومالی باد بیشتر از مناطق دیگر اقیانوسی جنوبگان برآورد می شود. این الگو می تواند ناشی از جریانات آب گرم و سرد منطقه باشد که نیاز به مطالعه و بررسی جدی دارد. مولفه دوم آنومالی باد سطحی حدود 20% از واریانس کل را به خود اختصاص داده است. بیشترین مقدار آن را بر روی دریای ودل نشان می دهد در این منطقه پیچه ودل غالب است و می تواند ناشی از اندرکنش جو-اقیانوس و سیستم های جوی حاکم بر روی منطقه باشد. مولفه های سوم و چهارم آنومالی هر کدام حدود 10% از کل واریانس باد سطحی را نشان می دهند. مولفه سوم بیشترین آنومالی در دریای راس و لایه یخی راس غالب است و مولفه چهارم علاوه بر دریای راس و لایه یخی راس در دریای ودل نیز بیشترین تغییرات را نشان می دهد. بر این اساس دو پیچه راس و ودل نقش بسزایی در تعیین الگوی باد جنوبگان بازی می کنند. با توجه به معیارهای ارائه شده برای شناسایی چرخندهای میان مقیاس، کم فشارهای قطبی با استفاده از داده های اسکترومتری ماهواره ای و بازتحلیل قابل شناسایی و بررسی است. نتیجه گیری: پدیده های حدی در عرض های بالا و نزدیک قطب شمال و جنوب کره زمین با شدت بیشتری باعث اندرکنش جو-اقیانوس می شوند. سرعت بالای بادسطحی در این مناطق باعث شکل گیری امواج خیلی بلند در سطح اقیانوس‎ های این مناطق می گردد. در بین این پدیده ها یک سری پدیده های کمتر شناخته شده ای مانند کم فشارهای قطبی وجود دارد که اطلاعات کمی از آنها در دسترس است. به طوری که در خیلی از موارد در داده های پس پردازش شده در نظر گرفته نشده است. بنابراین لازم است ضمن استخراج و دسته بندی این کم فشارها عملکرد مدل های دینامیکی جوی و اقیانوسی را ارتقا داد.

در این مطالعه، مدل‎سازی استاتیک میدان گرانش ماه با استفاده از توابع هارمونیک محلی و مشاهدات مصنوعی مأموریت های اولیه و توسعه داده شده ی ماهواره‎ی گریل (GRAIL) و مدل جهانی GL1500E بررسی شده است. در این مدل‎سازی از مشاهدات سه ماهه ماهواره‎ی گریل برای تشکیل بردار مشاهدات استفاده شده است. مؤلفه ی مشاهداتی مورداستفاده در این تحقیق، اختلاف گرانش در امتداد خط دید زوج ماهواره (LGD) است. وجود میدان جاذبه ی زمین و اثر آن بر روی مدار دینامیکی ماهواره‎ی گریل، موجب دشواری در فرآیند مدل‎سازی میدان ثقل کر‎ه‎ی ماه می‎گردد. در این مطالعه با تشکیل معادله‎ی نرمال از طریق توابع پایه هارمونیک کلاه کروی اصلاح شده (ASCH) و حل مسئله‎ی معکوس، ضرایب مدل محلی ژئوپتانسیل به دست آمده است. در این مقاله، در حالت اول به مدل‎سازی میدان گرانش با داده‎های مأموریت اولیه (ارتفاع متوسط 50 کیلومتر) پرداخته شده است. همچنین در حالت دوم، ضرایب ژئوپتانسیل با به کارگیری مشاهدات مأموریت توسعه ‎داده شده ی گریل (ارتفاع متوسط 20 کیلومتر) محاسبه و جهت بررسی صحت مدل از داده‎های مأموریت اولیه استفاده شده است. نتایج مدل ایجادشده بر روی داده های مأموریت اولیه در نقاط کنترل برابر با 08/0 میکروگال و نتایج نقاط کنترل بر روی مشاهدات مأموریت توسعه داده شده برابر با 15/0 میکروگال به دست آمده است. به این صورت صحت‎سنجی مدل ژئوپتانسیل محلی صورت گرفته بروی قطب جنوب کره‎ی ماه تائید می‎شود و درروش بکارگیری شده با استفاده از تعداد ضرایب کمتر، دقت مکانی قابل قبولی از تغییرات میدان ثقل نسبت به مدل‎های ژئوپتانسیل با درجه و مرتبه‎ بالا همچون GL1500E ارائه می‎کند.

نزدیک به 60 سال از انعقاد و اجرایی شدن معاهده جنوبگان می گذرد. قاره جنوبگان از جنبه های گوناگون دارای نظام حقوقی منحصربه فردی است. از نحوه ورود و عضویت دولت ها به معاهده جنوبگان و به طور کلی، سامانه معاهداتی جنوبگان گرفته، تا نظام حقوقی حفاظت از محیط زیست و موارد دیگر، همگی واجد شاخص های منحصربه فردی هستند. در این میان به نظر می رسد یکی از مهم ترین این موارد، بُعد امنیت نظام حقوقی جنوبگان باشد. چگونگی شکل گیری مقوله امنیت در این قاره و کیفیت نهادینه سازی آن در درون نظام حقوقی بین المللی جنوبگان، موضوعی است که توجه دقیق و موشکافانه علمی را می طلبد. از نقطه نظر نگارنده این نوشتار، می توان نظام حقوقی پیش گفته را به ویژه از بُعد امنیت آن، مینیاتوری از تحقق الگوی برتر حقوق بین الملل و پیدایش شکلی آرمانی از نظام حقوقی بین المللی قلمداد کرد که در آن دولت ها در پایبندی و تضمین پایبندی به التزامات بین المللی (ازجمله) از طریق پیش بینی ضمانت های اجرایی مؤثر مشارکت می کنند. ازاین رو، پرسش هایی همچون اینکه معاهده جنوبگان به طور کلی و سامانه معاهداتی جنوبگان به طور خاص، چه مقرراتی در حوزه امنیت این قاره پیش بینی و تدوین کرده اند و کارآیی و اثربخشی آن در جنوبگان به چه میزان بوده است و احتمالاً چه نقیصه ها و ایراداتی در آن است که نیازمند جرح و تعدیل است، ازجمله مهم ترین مباحثی است که در این نوشتار، طرح و بررسی و ارزیابی خواهند شد.

در کنار زیستگاه های خشکی، زیستگاه های آبی در بخش های مختلف کره زمین دارای اهمیت می باشند. بررسی و مشاهده گونه های جانوری در محیط های خشکی نسبت به محیط های آبی به مراتب آسان تر و قابل دسترس تر برای محققین و پژوهشگران می باشد. منطقه جنوبگان یکی از بخش های جغرافیایی می باشد که به لحاظ بعد مسافت و همچنین شرایط اقلیمی مطالعات محدودتری درخصوص گونه های جانوری و اثرات آلودگی های صوتی بر آنها صورت گرفته است. در اینجا، هدف ما بررسی اهمیت مطالعات زیستی-رفتاری مرتبط با زیست صوت و پتانسیل اثر آلودگی های صوتی ناشی از فعالیت های انسانی بر تنوع گونه ای منطقه جنوبگان می باشد. در ادامه با توجه به اهمیت تنوع زیستی گونه های جانوری، مرور منابع مطالعات اخیر بررسی اثر آلودگی صوتی در آب های جنوبگان انجام شد. پایش غیرفعال صوتی می تواند برای انجام مطالعات زیست شناسی رفتاری و شناسایی گونه های منحصربه فرد در این منطقه جغرافیایی جنوبگان استفاده شود. همچنین جهت برنامه ریزی و رسیدن به اهداف پژوهشی و توسعه همکاری های علمی پژوهشی مشترک با سایر مراکز تحقیقاتی بین المللی، راه اندازی و تجهیز ایستگاه مطالعاتی علوم زیست صوت و رفتارشناسی آبزیان ضروری است.